Revolutionaironline

May you not live in interesting times

Michael Holquist begint de opening van zijn voorwoord tot het beroemde boek Rabelais and His World van de Russische intellectueel Michail Bachtin, geschreven in 1936, voor het eerst uitgegeven in het Westen in 1968, met de volgende woorden: Although the word intelligentsia is originally Russian, it was best defined (…): “In every society there are social groups whose special task it is to provide an interpretation of the world for that society. We call these the intelligentsia. So large a task is difficult at any time, but there are periods when events threaten to outstrip any capacity to interpret them. The Chinese had in mind periods of this kind when they politely wished their friends: May you not live in interesting times.”

Bachtin schreef zijn studie na de Russische revolutie in 1917. In 1932 werden alle auteurs, ongeacht hun stijl of politieke opvattingen, verplicht om lid te worden van de Schrijversbond. Iedereen diende op bevel van Stalin het sociaal-realisme aan te hangen. Zo niet Bachtin. In plaats van het sociaal-realisme, waarvan hij vond dat het het volk niet echt diende, stelde hij zijn grotesque realisme, een stijl en benadering van volkscultuur die deze op zijn eigen waarde schat. En die waarde was voor hem van het allergrootste belang. Zijn boek werd natuurlijk verboden. Net als de prachtige roman De meester en Margarita van Michail Boelgakov, uit dezelfde periode, waarin deze diezelfde Schrijversbond volledig op de hak neemt. Ook verboden natuurlijk.

Bachtin benadrukt het belang van humor en parodie, in alle vormen van volkscultuur, en stelt die tegenover de tyrannie die machthebbers uitoefenen. De laatsten houden een monoloog, de eerste gaat in dialoog. En alleen in de dialoog kan volgens hem de waarheid ontstaan. Ook stelt hij dat humor leidt tot de afwezigheid van angst. Zolang we mogen lachen, zijn we vrij, volgens Bachtin.

Ware woorden in de turbulente tijden waarin wij nu leven. Het woord intelligentsia is afgeschaft, en ik moet de laatste representant ervan die impact heeft, nog tegenkomen. Op een enkele verdwaalde Duitser na. De grote mainstream media lopen aan de leiband van politiek en kapitaal: “Een stem op Trump is een stem op Poetin”, aldus The New York Times deze week. Een onnavolgbare bokkensprong in het kwadraat. “Na 2008 hebben heel veel economen moeten toegeven: wij begrijpen de wereld niet meer,” aldus de Duitse filosoof en literatuurwetenschapper Joseph Vogl onlangs in De Groene Amsterdammer (*)

Daartegenover staan de alternatieve media die uitermate versplinterd zijn, en een grote en bonte diversiteit aan kwaliteitsverschillen tonen. Iedereen zit op zijn eigen eilandje en vecht om het eigen gelijk. Intussen is het stof van de ene aanslag nog niet neergedaald of de volgende doet onze gehoorvliezen alweer barsten. Angsten nemen toe bij de bevolking, vrijheden af. Antwoorden zijn er niet.

We zitten met zijn allen in een grote draaikolk en mogen blij zijn als we niet verdrinken. Het is erop of eronder. Maar dan ga ik toch liever lachend dan huilend ten onder. May you not live in interesting times.

Margarita

margarita030716@gmail.com

* Koen Haegens, Alleen maar schone handen! Dat wekt irritatie, Joseph Vogl over de eurocrisis, soevereiniteit en de ‘parademocratie’, in: De Groene Amsterdammer, 16 juni 2016.